Da li ste znali gde se nalazi i kako izgleda najstariji javni spomenik na teritoriji Beograda? Baš na njemu je i zapis o smrti omiljenog vladara i obnovitelja Beograda, despota Stefana Lazarevića.
Postavljen je daleke 1427. godine u porti crkve u zaseoku Crkvine sela Markovac kod Mladenovca.
Beograd je u vreme vladavine sina kneza Lazara, viteza, putnika, ratnika i pesnika bio centar trgovine, diplomatije, zanatstva i umetnosti. Opčinjen Beogradom, „najkrasnijim mestom od davnine“ obnovio je razrušeni grad posvetivši ga Bogorodici. Despot Stefan želeo je da se obnovljeni grad što pre razvije pa je objavio proglas kojim je pozvao ljude sa svih strana da se dosele u prestonicu, a obećao je i povlastice u trgovačkim poslovima koje su se ogledale u oslobađanju od carine. Konstantin Filozof, despotov biograf kaže da se tako „za malo vremena veoma gusto naseli taj grad“, piše Opanak.rs.
Kao i mnogi vladari i plemići tog doba, despot Stefan je voleo da odlazi u lov u okolna sela. Okolina Kosmaja bila mu je jedna od omiljenih lokacija. Prilikom jednog takvog lova, 19. jula 1427. godine despot Stefan je umro od posledica moždanog udara. Despotov biograf svedoči nam u „Žitiju“ i o strašnoj mističnoj oluji od koje se nebo nad Beogradom zatamnelo i gromovi tukli, dok je u šatoru despot izgovarao poslednje svoje reči „Po Đurđa, po Đurđa“… Smrt ovog strogog, ozbiljnog i prosvećenog vladara na neki način je u narodu predstavljena kao propast, kao Strašni sud, naročito posle propasti despotovine i pada pod tursku upravu sa kojom se gubi i državni identitet srpske srednjovekovne države.
Na mestu upokojenja omiljenog vladara, a u neposrednoj blizini crkve čiji je ktitor sam bio, postavljen je kameni beleg. Najbliži saradnici koji su u trenutku nesreće činili despotovu svitu, podigli su obelisk od venčačkog kamena, ispisujući poruke odanosti i poštovanja. U tim zapisima se kaže da je spomenik podigao vlastelin Đurađ Zubrović. Na čeonoj strani spomenika uklesan je epitaf uz koji je urezana i predstava Hristovog krsta na Golgoti, simbol stradalništva i mučeništva, kao i slabo vidljiva predstava jelena koja aludira na događaj u lovu.
Natpisi na svim stranama spomenika svedoče o zahvalnosti, ljubavi i bolu zbog gubitka vladara: „Blagočastivi Gospodin Stefan, dobri gospodin „ i „Predobri i mili i slatki gospodin despot, o gore tomu ko ga vide na ovom mestu mrtva“. Epitaf na čeonoj strani jedan je od najlepših zapisa ove vrste. Prema jednom tumačenju, autor je pop Vukša čiji se potpis nalazi i na bočnoj strani spomenika, dok drugo tumačenje pripisuje ove reči upravo Konstantinu Filozofu.
Spomenik despotu Stefanu se nalazi u Crkvinama kod Mladenovca, u porti crkve Svetog proroka Ilije, koja je sagrađena 1886. godine na mestu ranije crkve, za koju se pretpostavlja da je podigao sam despot Stefan Lazarević, a koju je narod, zbog izgleda i belog kamena od koga je podignuta, prozvao Belosavačka. Zalaganjem kneza Miloša Obrenovića obnovljena je 1836. godine, a ikonostas je 1853-54. izradio Dimitrije Posniković, jedan od najznačajnijih srpskih ikonopisaca devetnaestog veka. Sve do 1884. godine crkva je služila, a onda je stradala u zemljotresu, pa je 1886. godine na tom mestu podignuta nova, koja postoji i danas.