Gradovima i opštinama u Srbiji je u periodu 2018-2023. preko tekuće budžetske rezerve prebačeno više od 200 miliona evra – najčešće bez jasnog obrazloženja razloga, naveo je Fiskalni savet u svojoj analizi. Postoje značajne razlike između gradova i opština u veličini transfera iz budžetske rezerve po stanovniku, što bi, po navodima Fiskalnog saveta – trebalo detaljnije istražiti.
„Transferi jedinicama lokalne samouprave (JLS), tj. gradovima i opštinama, sa republičkog nivoa vlasti posredstvom tekuće budžetske rezerve bili su redovna pojava u prethodnom periodu – naročito pred sam kraj godine. Doduše, naše analize na osnovu rešenja objavljenih u Službenim glasnicima i završnim računima pokazuju da je u periodu 2018-2023. upotreba tekuće rezerve za ovu namenu znatno varirala po godinama – bilo da je reč o broju rešenja, bilo o iznosu prebačenih sredstava“, navodi u analizi Fiskalni savet.
Podsetimo, tekuća budžetska rezerva u osnovi se popunjava sredstvima koje budžetski korisnici nisu tokom godine realizovali u skladu s inicijalno predviđenim budžetom. Ta sredstva se, onda, odlukom Vlade preusmeravaju na korisnike i projekte za koje se pokaže da za njih budžetom nije bilo predviđeno dovoljno sredstava.
Prema podacima Fiskalnog saveta, jedinicama lokalne samouprave je u 2018. godini prebačeno 3,6 milijardi dinara, u 2020. nešto ispod 1,5 milijardi dinara, da bi u 2023. ukupan iznos narastao na čak 7,4 milijarde dinara.
„Zbirno posmatrano, lokalnim samoupravama je od 2018. do 2023. godine iz budžetske rezerve dodeljeno oko 26,5 milijardi dinara (oko 230 miliona evra). Posebno je problematično to što je najveći deo ovih sredstava (oko 20 milijardi dinara) prebacivan bez adekvatnog obrazloženja“, upozorio je Fiskalni savet.
Fiskalni savet je naveo da je dodatno finansiranje opština i Gradova diskrecionim odlukama Vlade – preko budžetske rezerve – problematično iz više razloga.
Čajetini 20 puta više od Lajkovca, a 30 puta više nego Pećincima
„Jedna od osnovnih primedbi povezanih s ovom praksom odnosi se na nepoznate kriterijume po kojima se određuje koliko će vanrednih sredstava iz republičkog budžeta dobiti koja lokalna samouprava. U obrazloženju raspodele budžetske rezerve najčešće se pojavljuje samo jedna rečenica koja nije informativna: sredstva se dodeljuju ‘za izvršavanje obaveza koje nije bilo moguće predvideti u postupku pripreme i donošenja budžeta, a koji mogu dovesti do ugrožavanja tekuće likvidnosti lokalne vlasti’. Ostaje zato nejasno zašto je npr. opština Čajetina u prethodnih šest godina iz budžetske rezerve dobila 20 puta više sredstava od Lajkovca i čak 30 puta više od Pećinaca – iako sve tri opštine imaju sličan broj stanovnika“, navodi se u analizi.
Slično tome, kako je istakao Fiskalni savet – nejasno je zašto je Grad Beograd dobio iz budžetske rezerve četiri puta više sredstava (po stanovniku) od Niša.
„Ukoliko zaista postoji potreba za dodatnim finansiranjem jedinica lokalne samouprave (na šta ukazuje rasprostranjena upotreba budžetske rezerve), onda je to potrebno urediti na objektivan i transparentan način, kroz Zakon o finansiranju lokalnih samouprava – a ne diskrecionim odlukama Vlade“, ističe Savet.
Postoje značajne razlike između gradova i opština u veličini transfera iz budžetske rezerve po stanovniku, što bi, po navodima Fiskalnog saveta – trebalo detaljnije istražiti.
Prosečan transfer – 4.000 dinara po stanovniku
„Na nivou cele zemlje, prosečan iznos transfera koje su jedinice lokalne samouprave dobile iz tekuće rezerve u periodu 2018-2023. iznosio je oko 4.000 dinara po stanovniku. Među četiri najveća grada, po veličini transfera iznad republičkog proseka našli su se Beograd (5.498 dinara po stanovniku) i Kragujevac (5.372 dinara po stanovniku“, naveo je Fiskalni savet.
Novi Sad sa 1.837 dinara i Niš sa 1.388 dinara po stanovniku bili su – značajno ispod proseka.
U samom vrhu po iznosu dobijenih transfera po stanovniku nalazi se nekoliko manjih gradova i opština, koji su višestruko iznad proseka na nivou države.
To su Irig (41.790 dinara), potom Čajetina (22.225 dinara), Crna Trava (20.060 dinara), Bosilegrad (18.064 dinara) i Ćuprija (20.520 dinara).
„S obzirom na to da je zvanično obrazloženje za skoro sve transakcije kojima su sredstva iz rezerve prebacivana ovim lokalnim samoupravama u prethodnih šest godina bilo prevazilaženje problema s likvidnošću, potrebno je detaljnije istražiti uzroke slabosti sistema za upravljanje finansijama u ovim gradovima i opštinama“, ukazao je Fiskalni savet.
Beogradu najviše: Umanjena likvidnost
Od ukupnih transfera lokalu preko tekuće rezerve približno trećina sredstava bila je namenjena Beogradu, a daleko manje ostalim najvećim gradovima (Niš, Novi Sad, Kragujevac).
„Posmatrano po pojedinačnim gradovima i opštinama, ubedljivo najveći dobitnik sredstava preko tekuće budžetske rezerve u periodu 2018 – 2023. bio je Grad Beograd – ukupno preko devet milijardi dinara, što predstavlja trećinu ukupnog iznosa koji je lokalni nivo vlasti dobio na ovaj način. Najveći deo ovih transfera realizovan je zbog umanjene likvidnosti gradskog budžeta, izuzev nekoliko transakcija s jasno preciziranim namenama: Grad je u 2021. dobio iz rezerve skoro 1,9 milijardi dinara za izgradnju pristupnih saobraćajnica i komunalne infrastrukture za fabriku vakcina, kao i za rešavanje imovinsko pravnih odnosa u vezi sa izgradnjom saobraćajnica i zelenih javnih površina u okviru kompleksa buduće autobuske i železničke stanice, a u 2023. godini za beogradski metro 400 miliona dinara“, navodi Fiskalni savet.
Posle Beograda, dobitnici najvećih apsolutnih iznosa iz tekuće budžetske rezerve su drugi veliki gradovi, iako je reč o dosta manjim sredstvima – Kragujevac (preko 900 miliona dinara), Novi Sad (700 miliona dinara ) i Niš (350 miliona dinara).
„Na ova četiri grada je u periodu 2018 – 2023. otišlo oko 11 milijardi dinara ili 40 odsto ukupnih sredstava koja su preusmerena lokalnom nivou vlasti iz tekuće budžetske rezerve. Postoji još nekoliko gradova i opština koji se izdvajaju po relativno velikim apsolutnim iznosima transfera iz tekuće rezerve, reda veličine po nekoliko stotina miliona dinara, poput Zaječara, Zrenjanina i Jagodine. Međutim, ubedljiva većina lokalnih samouprava (oko 80%) su u periodu 2018-2023. iz budžetske rezerve dobijale relativno skromne iznose, ispod 100 miliona dinara“, ukazao je Fiskalni savet.
U analizi se, između ostalog, ukazuje da bi, umesto sistematskog oslanjanja na tekuću rezervu, u srednjem roku trebalo reformisati i trajno urediti lokalne javne finansije u Srbiji.
„Prilično velika budžetska sredstva koja se svake godine preusmeravaju za rešavanje problema s likvidnošću brojnih gradova i opština, kao i značajne regionalne razlike po relativnim iznosima, ukazuju na to da sistem lokalnih finansija u Srbiji nije dovoljno uređen. Po svemu sudeći, jedan od problema u finansiranju lokalnih samouprava jeste zapušten sistem nenamenskih transfera koje one svake godine zakonski dobijaju iz republičkog budžeta. Naime, Zakon o finansiranju lokalne samouprave dozvoljava da godišnji nenamenski transferi iznose ukupno 1,7 odsto ostvarenog BDP prema poslednjem objavljenom podatku RZS-a, ali se ova odredba odavno ne primenjuje u praksi“, naveo je Fiskalni savet.
Savet procenjuje da bi adekvatna reforma lokalnih finansija u srednjem roku osetno umanjila potrebu za korišćenjem tekuće rezerve – godišnje za nešto ispod pet milijardi dinara, što predstavlja oko devet odsto sredstava koja se tokom godine preraspodeljuju pomoću ovog mehanizma.