Da li je na pomolu nova eskalacija sukoba u regionu Bliskog Istoka? Konflikti Izraela i šiitske islamističke partije Hezbolah u Libanu do sada su se uglavnom odvijali u ograničenom sukobu i prostoru. Šta menjaju napadi na Beka region u istočnom delu Libana, u kojem se nalaze epohalni ostaci rimske kulture i bogato kulturno nasleđe?
Od 8. oktobra, dana nakon napada Hamasa na Izrael u kojem je poginulo oko 1.200 ljudi, saveznik Hamasa Hezbolah i Izrael razmenjivali su vatru na skoro svakodnevnom nivou.
Hezbolah je ispaljivao granate preko granice između Izraela i Libana, kao vid solidarnosti sa Hamasom, a spekulisalo se i da je veliki broj militanata pokušavao da se infiltrira u Izrael.
Udari su do poslednjih nekoliko nedelja uglavnom ostali ograničeni na pogranične regione, međutim, situacija je sada drugačija. Napadi su se proširili ka severu, što izaziva strah od dodatnog širenja sukoba. Zbog čega su napadi na sever Libana, region Beka i grad Balbek, koji se nalazi na 100 kilometara od granice, važni za potencijalnu eskalaciju sukoba, i kako su se ti napadi odvijali do sada?
Najmanje jedan civil je ubijen, a nekoliko njih je povređeno, kada je u ponedeljak 11. marta, Izrael izveo četiri napada na grad Balbek na istoku Libana, a što je preneo Rojters na osnovnu svoja dva bezbednosna izvora i izjave guvernera Balbeka Bašira Kadera. Jedan od udara pogodio je južni ulaz u grad, koji se nalazi najmanje dva kilometra od drevnih rimskih ruševina, dok su ostali udari pogodili grad Taraju, koji se nalazi 20 kilometara zapadno od Balbeka.
Rimske ruševine
Drevne rimske ruševine su par ekselans kulturna baština i kompleks u kojem se nalazi hram bogu vina Bahusu (Bah), a koji se smatra izvanrednim arheološkim i umetničkim lokalitetom antičke rimske arhitekture, upisanim u svetsku baštinu UNESCO 1984. godine. Spomenik Bahusu jedna je od najbolje očuvanih i najvećih ruševina rimskog hrama čija fina ornamentika najverovatnije datira iz 2. veka nove ere.
Balbek krije još jedan biser – kolosalni rimski hram Jupiteru, najveći u svetu posvećen njemu, sa stubovima visokim skoro 20 metara i prečnikom od skoro 2,5 metra, za čiju je gradnju bilo potrebno tri veka.
Ovo je drugi napad na ovaj region još od 26. februara kada su napadi Izraela bili usmereni na Balbek i selo Budaj, u kojima su ubijena dva člana Hezbolaha.
Kao osvetu za vazdušne napade, Hezbolah je tada lansirao 60 raketa „kaćuša“ na severnu izraelsku bazu Meron, a političar Hezbolaha Hasan Fadlalah je tada, u televizijskim izjavama na sahrani ubijenog borca Hezbolaha, rekao da „izraelska agresija na Balbek ili bilo koje druge oblasti neće ostati bez odgovora“.
Ipak, daleko od toga da su u ovom regionu bombe novina. U napadima izraelskog vazduhoplovstva na Liban 17. jula 2006. godine uništeno je preko 250 kuća i zgrada, pet fabrika, benzinske pumpe, fabrika za preradu mleka. Napadi su doveli do masovnog egzodusa iz grada.
U „Operaciji Balbek“ napadnuta je i bolnica u centru grada, za koju je Izrael tvrdio da je „štab Hezbolaha“, uz navode da su na različitim lokalitetima „uništene kancelarije Hezbolaha“.
Na najnovije napade nije se dugo čekao odgovor, pa je Hezbolah već dan kasnije, 12. marta, saopštio da je ispalio više od 100 raketa „kaćuša“ na nekoliko izraelskih vojnih punktova kao odgovor na izraelsko granatiranje regiona Beka prethodne noći.
Balbek, bastion Hezbolaha
Grad Balbek, u regionu Beka, smatra se bastionom Hezbolaha, šiitske muslimanske političke partije i militantne grupe sa sedištem u Libanu.
Tu su njeni ekstenzivni bezbednosni aparati, politička organizacija i mreža društvenih službi stvorile reputaciju „države u državi“, koja je osnovana u haosu petnaestogodišnjeg građanskog rata u Libanu. Ideja vodilja – protivljenje Izraelu i otpor zapadnom uticaju na Bliskom istoku, dodatno je raspirena sukobom u Gazi koji još nema ni obrise završetka.
Hezbolah, na čijem čelu se nalazi Hasan Nasrala, koji je preuzeo dužnost generalnog sekretara 1992. godine, nakon što je Izrael ubio suosnivača i prethodnog vođu grupe Abasa Al-Musavija, kontroliše veći deo libanskih područja sa šiitskom većinom, uključujući delove Bejruta, juga Libana i istočni region već pomenute doline Beka.
Militarizacija nije došla iznebuha. Prema Taifskom sporazumu iz 1989, u kojem su posredovale i Saudijska Arabija i Sirija, i koji je okončao građanski rat u Libanu, Hezbolah je bio jedina milicija kojoj je dozvoljeno da zadrži svoje oružje. Međunarodni institut za strateške studije procenio je 2020. da je milicija posedovala do 20.000 aktivnih boraca i dvadesetak hiljada rezervista, sa arsenalom malokalibarskog oružja, tenkova, dronova i raznih raketa dugog dometa.
Da u jednom gradu vidite zastave Hezbolaha po ulici, ljude sa majicama sa zelenim kalašnjikovim na žutoj pozadini nisu nikakva fatamorgana, već normalnost. Dok za Izrael ovaj region najčešće označava „zabranjenu teritoriju, raj za teroriste, falsifikovanje i šverc droge“, za mnoge Libance ovo je poslednja i prva linija odbrane od potencijalnih napada Izraela.
Balbek se nalazi na dva sata vožnje severoistočno od Bejruta, na vrhu doline Beka. Balbek, ili Heliopolis kako se zvao pre 8.000 godina kada je osnovan, bio je globalni epicentar festivala, slavlja i razvrata. Ne čudi što se i dan danas opijum uzgaja u ovoj dolini, i važi za neformalni centar trgovine drogom.
Balbek je svojevremeno bio deo spleta građevina od kamenih blokova, najveći takav u celom svetu, daleko veći od Partenona ili bilo kog drugog uporedivog lokaliteta.
Njime su vladale sve drevne imperije, od egipatske preko asirske, grčke (Aleksandar Veliki je osvojio grad oko 300. p.n.e.) do Rimskog carstva, nakon čega je usledio niz islamskih kalifata. Čak je i Mongolija imala kontrolu nad gradom pre nego što ga je vratila Damasku. Liban je nastao kao deo francuskog mandata 1920. godine i od tada Balbek pripada Libanu.
Iako se Balbek često naziva uporištem Hezbolaha, grad ima i veliku hrišćansku populaciju i često je bio domaćin međunarodnog festivala na spektakularnim rimskim ruševinama koje leže u srcu grada. Epitet uporišta nije slučajan jer se od 80-ih godina prošlog veka tamo odvija obuka članova partije od strane pripadnika Iranske revolucionarne garde. Često se naziva i „skrivenim frontom“, koji, sudeći po najnovijim sukobima, više neće imati taj epitet.
Pozicije nisu menjali ni Hezbolah ni Izrael. Hezbolah je više puta ponavljao da će prekinuti napade na Izrael tek nakon prekida vatre u Gazi, dok je izraelski ministar odbrane Joav Galan nekoliko puta ponovio da „bilo kakvo primirje neće promeniti cilj Izraela da silom ili diplomatijom potisne Hezbolah iz južnog Libana“.
Od početka rata između Izraela i Hamasa u oktobru, najmanje 316 ljudi, uglavnom boraca Hezbolaha, uz 53 civila ubijeno je u Libanu, prema podacima AFP-a.